JON MIRANDE

Nor da Jon Mirande? Ze nolako olerkiak idazten ditu? ….

Jon Mirande Parisen jaio zen 1925an eta bertan hil zen ere. Bere gurasoek Zuberotarrak ziren eta Parisera emigratu zuten , etxean ez zioten euskararik irakatsi , beraz , hogei urte zituela bere kabuz ikasi zuen. Bere ikasketeen eta lan bizitzaren arabera , bulegari lanak bete zituen Frantziako Finantza ministerioan. 

Bulegari lana ez zion gustuko ez bere gogoak betetzen orduan Filosofia eta hizkuntzak ikastera ekin egin zio eta garaiko pentsamolde nagusiekin ezin ulertuak izan zituen.

Jon Mirande ez zen inorekin ondo konpontzen , berak Frantzia handia baino gehiago Euskal Herri txikia maite zuen ; kristautasuna arbuiatzen zuelako arbuiatzen zituen  demokrazia zein sozialismoa . Ondorioz , Euskal Herriko abertzale kontserbadoreekin  eta ezkertiarrekin liskarrak izan zituen baita garaiko idazle gehienekin haserretu egin zen.

Azkenean , Euskal Herriko egoera politikoa eta literarioak sortutako etsipenak jota , bere buruaz beste egin zuen 1972.

IDAZKERA ETA LANAK

Jon Mirande bizi zen garaian jendarteak onartzen ez zituen eta euskal literaturan azaltzen ez ziren jokabide sexualei buruz idatzi zuen. Horrek etsai andana sorrarazi zion. Ostera , bizirik zela libururik argitaratu ez bazioten ere , bere poesiaren eragina handia izan da ondorengo euskal poeta zein musikari askorengan.

 Mirande probokatzailea zen , arau zurrunak apurtzearen zalea bai zuen , erotismoa edertasun formal ezkutatua zein agerikoz laudatzen zuena. Mirande agertu arte sexua ezberdin edo zeharka agertu izan da euskal literaturan.

Mirandek gordinki hitz egiten du sexu jarduerez , gorputzaren plazerraz. Gordinki baino ez zakarki. Izan ere aipatzekoa da zenbait metáfora , izenondo eta izen ordainez darabailtzan , zeinen ondo uztartzen dituen lirikotasuna eta gordintasuna.

Hauexek dira Jon Miranderen lanak : 

• Iru buruak
• Euskaldun gudu-zalduntza baten beharkiaz
• Izan basa
• Liburu lizunetaz
• Ibiñagabeitia'tar Andima'ri gutuna
• Amsterdameko oroitzapen bat
• Euzkadi ta Europa
• Eresi kantari
• Historia de la Literatura vasca par Louis Michelena
• Herri saindu eta demokratikoaren parabola

Bi lanen azterketa :

BEHIN BATEZ, ZUBEROAN...
        Jon Mirande , 1951


Udaroan,
eguzki beroz,
behin batez zurekin nintzan Zuberoan...

Zeure ezpainetik
euskal itzak egalez nola erleak egoan
belarri-goxo ziraden -eta mingarri batean.

Zuberoan,
lurreko egun batean,
zurekin nintzan zuri entzuki et' entzukor.

Ba du orrek
urte bat... urte bi... eta beste ainbeste...
Ainbeste urte: ez nuen uste hainbat ziranik...

Ainbat eguzki arrezkero:
Ainbat itz bero
ta gezur otz, zu galduz geroz... Zuberoan...

Nun zaitut gaur, neure txikia, ta norekilan?
—Ala bakarrik, gauari so begi ñabarrak,
zure gelan,
Zuberoan—?

Behin batez , zuberoan  lanak, Mirandek idatzitako olerkia da 1951an. Olerki honen gaia , faltan bota maitale ohia . Mirandek maitatzen duen pertsonari idazten dio olerkia faltan botatzen duela esaten . Bereziki Zuberoako maitale bati kantatzen dio , maitalea gogoratzeak min egiten dio , berriro berarekin egon nahiko lukeelako .

Olerkia aztertzen , lehen bertsoetan , nola maitalearekin Zuberoan zegoen ikustaratzten digu , bigarren ahapaldian , espainei , belarri goxoez … hitz egiten du , hau da erotismoa. Ahapaldiak Aurrera ,denboraren joanari buruz hitz egiten du , nola urteak pasa egin direla , maitalearekin egon zenetik , azkenean beraren galdezka agertzen da , hau da herrimina erakusten du.

Miranderen poema honetan bi hitz esanguratsu agertzen dira hegoan , hegalean adierazteko tea euskal hitzak , euskal kantak.

Jon Miranderen obra Vladimir Nabokovokoarenkin lotu egiten dugu , erotismoa gazte batekin aldarrikatzen duelako .

Estilo literarioaren arabera , Mirandek konparaketa eta antitesi bat erabiltzen du , erotismoa alarrikatzean “euskal hitzak hegalez nola erleak hegoan belarri goxo ziraden  eta migarri batean “ euskal hitzak hean egiten erleekin konparatu egiten ditu. Eta antitesia “ hainbat hitz bero ta gezur hotz”.

LILI BAT
        Jon Mirande , 1953


Loretan dago aspaldi huntan
gure begien eder delarik,
gure bihotzen gorotzak baitu
ongarriztatu et' ernarazi.

Eder da... Haren hatsak, ordea,
zithala ba du, herio-hazi:
ilhuntzen ditu gogo argiak,
ilhauntzen ditu argiak oro.

Hilherri-lili horren zithalak,
hezur zaharren hautsak hazirik,
erhanik ditu aiten leinuak
eta zainhiltzen gaitu semeok...

Lili haur ene landetan ere
aspaldi huntan ezin hila dut,
nahiz Ipharrak astintzen duen,
nahiz kiskailtzen duen Hegoiak...

Ai! goragotik ethorri-haizeek
ailezate jo ene landetan
et' eiharraraz «itxaropena»
izena duen zithal-lili haur!

Lili bat olerkia Jon Mirandi idatzi egin zuen . Haren gaia , neskatxoeta loretxo baten konparaketa handia da . Mirandek ,lehen aztertutako poeman bezala erotismoa eta sexua aldarrikatzen du , begi Eder , biotza , hatsak … aipatzen dituenean baina honetan natura sartzen du lore edo lili batez hitz egiten duelarik . Hainbat adjetiboz baliatzen da deskribape zehatzak emateko . Itxaropena hitza komatxoen artean egoteak , nabarmentzen du , nola liliaren zain dagoela , maite dioela. Aita eta seme baten kontraesana erabiltzen du Mirandek poeman zehar.